Gezusters Lammens
‘Openhartige vrouwen aan boord van een VOC-schip’

Over de gezusters Lammens
(1713 - 1737 & 1709 - 1738)

In 1736 reisden de zussen Maria (27) en Johanna (23) Lammens aan boord van een VOC-schip naar Nederlands-Indië. In de 18e eeuw waren het vaak welgestelde vrouwen die meevoeren bij de VOC.

De zussen hielden tijdens hun reis een dagboek bij.  Ze reisden samen met hun broer Pieter Lammens op De Adrichem naar Batavia. Hij zou daar gaan werken bij de Raad van Justitie. In totaal duurde de reis maar liefst zes maanden.

De zussen schreven met een ironische toon over het alledaagse leven aan boord, over kakkerlakken, de angst voor een schipbreuk en hun zeeziekte. Zo braakt Maria Lammens over een schipper heen.  Ze schrijft dat ze hem heeft ‘begunstigd met haar braaksel. ‘Waarlijk niet onaerdig om te sien, maar vrij wat misselijk om te ondervinden’ merkt ze op. De zussen schreven hun reisverslag waarschijnlijk voor familie en vrienden in Nederland.

Eenmaal aangekomen doen de zussen fel en kritisch verslag over de vrouwen in Batavia. Zo melden zij dat de ‘liplappen’, een racistische aanduiding voor vrouwen van Indo-Europese komaf, kleding dragen die volgens de gezusters alleen goed is om in schoon te maken.

Een jaar na aankomst sterven beiden. Johanna overlijdt aan een malaria-epidemie, Maria overlijdt in het kraambed. Hun dagboek is het enige bekende verslag van vrouwen op weg naar Nederlands-Indië.

Facts

• Maria en Johanna Lammens reisde in de 18e eeuw mee op een VOC schip.

• De zussen schreven met een ironische toon over het alledaagse leven aan boord: over kakkerlakken, angst voor een schipbreuk en hun zeeziekte.

• Het dagboek van deze zussen is het enige dagboek dat bekend is van vrouwen op weg naar Nederlands-Indië.

• Eenmaal aangekomen in Batavia komen beide zusjes snel te overlijden.

• Hun broer Pieter Lammens heeft hun dagboek altijd bewaard en nagelaten aan zijn dochter.
  
  

Quotes

‘De voet aan land te setten was seer verquickelijk, dog gans niet sonder ontroeringe, soo een vremd land te betreeden, daar bij soo een menigte van swarte mensen te sien, die op strand al rontom ons lichaam swierde, maar sijn evenwel niet als de bediende want de inwoonders sijn alle blanken, den ommegang, kledinge en spijsen alle op sijn vaderlands.’

- Dagboekfragment, Uit: Indische Letteren. Jaargang 10 (1995)

‘De vrouwen schatten hun eigen niveau dus niet zo hoog in. (…) En dat terwijl Gerrit de Veer, Willem Bontekoe en Cornelis Stout heus niet zo veel meer onderwijs genoten zullen hebben dan Johanna en Maria Lammens. Die stellen zich zo bescheiden op omdat dat van vrouwen verwacht werd: hun plaats was vooral thuis in plaats van in het openbare leven.’

- Uit: Verhalen over verre landen: Reizen op papier, 1600-1800.

‘Soms verkleedden vrouwen zich en verscholen ze zich als soldaat of matroos onder de bemanning. Wanneer men hen ontdekte, werden ze meestal gestraft en teruggestuurd.’

- Dat het bijzonder was dat de zussen mee mochten wordt duidelijk uit dit citaat. Gedacht wordt dat de zussen de huishouding van hun broer zouden doen, en daarom toestemming kregen om mee te gaan. Uit: Verhalen over verre landen: Reizen op papier, 1600-1800.

OPDRACHT

Opdracht: Opdracht volgt nog
Tijd: Vroegmoderne tijd

Elisabeth Samson
‘Een rijke zakenvrouw uit Suriname’

Over Elisabeth Samson
(1715 - 1771)

Elisabeth Samson was een van de rijkste en meest succesvolle zakenvrouwen van Suriname tijdens de Nederlandse kolonisatie. Ze werd onder andere bekend door haar rechtszaken tegen de Nederlandse Staat.

Elisabeth werd in 1715 als vrije vrouw geboren. Haar moeder was tot slaaf gemaakt maar door haar oudere kinderen vrijgekocht. Elisabeth runde diverse koffieplantages samen met een witte man met wie zij samenleefde. Na zijn dood werd Elisabeth een groot koffie-handelaar. Haar totale vermogen werd geschat op een miljoen gulden. Net als andere plantage-eigenaren hield Elisabeth zelf ook slaven.

Ze werd niet zomaar geaccepteerd als succesvolle zwarte zakenvrouw. Ze werd zelfs onterecht beschuldigd van het beledigen van de gouverneur en hiervoor tijdelijk uit Suriname gezet. In Nederland vocht ze met succes deze valse beschuldiging aan.

Elisabeth wilde in 1764 trouwen met een witte man, maar hiervoor kreeg ze geen toestemming. Gemengde huwelijken waren formeel niet toegestaan. Elisabeth besloot een rechtszaak aan te spannen tegen de Nederlandse Staat. Na drie jaar stelde de rechter haar in het gelijk: er bleek geen wet die huwelijk tussen zwart en wit verbiedt. Haar verloofde was ondertussen al overleden. Uiteindelijk trouwde Elisabeth met de twintig jaar jongere witte man Daniel Zobre.

Facts

• Elisabeth Samson was een succesvolle en rijke Surinaamse zakenvrouw uit de 18e eeuw.

• Haar moeder was tot slaaf gemaakt maar werd door haar oudere kinderen vrijgekocht.

• Ze bezat veel koffieplantages in Suriname.

• Zij moest zich als zwarte vrouw staande houden in de koloniale samenleving.

• Zo werd ze onterecht beschuldigd van het beledigen van de gouverneur en hiervoor tijdelijk uit Suriname gezet. In Nederland vocht ze met succes deze valse beschuldiging aan.

• Elisabeth Samson begon ook een rechtszaak tegen de Nederlandse Staat om te trouwen met een witte man.

• Nederland was een van de laatste Europese landen die slavernij in de koloniën afschafte (1863).
  
  

Quotes

‘(haar rijkdom zou) met er tijt onder de Blanken zou kunnen komen, dat niet kwaad is: want al te machtige Vrije Lieden hier te hebben onder de Neegers, daar uit is al veel kwaat te vreesen, omdat het aan onze slaven al eene Idee geeft, dat Sij Hoog Stijgeren kunnen, als wij’.’

- Cynthia McLeod in ‘Een vrije, zwarte vrouw in het 18e-eeuwse Suriname’ (1996)

'Elisabeth Samson liet het er niet bij zitten. (...)Er was geen enkele wet, die vrije christenmensen, van welke kleur dan ook, belette een huwelijk aan te gaan.’

- Over het boek van Cynthia Mcleod (1996), Volkskrant (22 juni 1996)

OPDRACHT

Opdracht: Het verhaal achter het schilderij van Elisabeth Samson
Niveau: bovenbouw havo, vwo.
Tijd: 15 minuten
Periode: Vroegmoderne tijd
Kenmerken:
Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

Catharina de Grote
‘Invloedrijke vorstin in modern wereldrijk’

Over Catharina de Grote
(1729 - 1796)

Catharina de Grote was als tsarina van Rusland 34 jaar aan de macht. Ze was een van de invloedrijkste heersers uit de achttiende eeuw.

Catharina werd als Duitse prinses geboren en trouwde op haar vijftiende met de erfgenaam van de Russische tsaar, Peter III. Maar Peter bleek geen goede vorst en Catharina nam binnen een jaar de macht over door middel van een staatsgreep. Zij riep zichzelf uit tot tsarina Catharina.

Onder haar leiding veranderde Rusland in een moderne grootmacht. Catharina voelde zich zeer aangetrokken tot de Franse verlichting en grote denkers als Voltaire en Diderot. Ze regeerde als een verlicht despoot: ze had de absolute macht maar gebruikte die macht ook om de positie van het volk te verbeteren. Ze zorgde bijvoorbeeld voor gratis onderwijs voor jongens én meisjes. Ook investeerde ze veel in kunst en cultuur. Maar na de executie van de Franse koning tijdens de Franse revolutie werd ze bang. Ze stond vanaf dat moment geen enkele vorm van kritiek meer toe omdat ze vreesde dat haar hetzelfde zou gebeuren.

Haar regeerperiode zou later bekend komen te staan als de ‘Russische Gouden Eeuw’ en leverde haar de eretitel “Catharina de Grote” op.

Facts

• Catharina de Grote was één van de machtigste heersers uit de achttiende eeuw.

• Ze pleegde een coup en kroonde zichzelf als tsarina.

• Ze schreef met bekende verlichtingsfilosofen als Voltaire en Diderot.

• Haar regeerperiode wordt ook wel ‘de Gouden Eeuw’ van Rusland genoemd.

• Haar kunstcollectie was het begin van De Hermitage in Rusland, het grootste kunstmuseum ter wereld.
  
  

Quotes

‘Als het lot mij een man zou hebben gegeven van wie ik had kunnen houden, zou ik hem nimmer ontrouw zijn geworden (…) Ik zal alleenheerser zijn, dat is mijn taak. De goede God zal mij vergeven, dat is zijn taak’

- Catharina stond ook bekend om haar losbandig seksleven, waar ze veel kritiek op kreeg. Op het einde van haar leven reageerde ze daar op met de bovenstaande woorden.

‘Hare Majesteit heeft een masculien krachtige geest (…) maar ze bezit ook een hoge mate van de zwakheden van haar sekse – ijdelheid (…) en een neiging naar wellusten die naar uitspattingen leiden die enige andere vrouw te schande zou brengen.’

- Een citaat uit het dagboek van de Engelse graaf James Harris of Malmesbury over Catharina de Grote. Tijdgenoten spraken soms met vooroordelen over het feit dat zij een vrouw was en dichtten haar mannelijke eigenschappen toe.

OPDRACHT

Opdracht: Catherina de Grote als verlicht despoot
Niveau: onderbouw havo,vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 10 min, vraag 2: 10 min, vraag 3: 5 min, keuzeopdracht: 20 min

Periode: Vroegmoderne tijd
Kenmerken:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.
Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Phillis Wheatley
‘Haar werk wordt gezien als het beginpunt van Afro-Amerikaanse literatuur’

Over Phillis Wheatly
(1753 - 1784)

Phillis Wheatley was de eerste Afro-Amerikaanse vrouw van wie een poëziebundel werd gepubliceerd. Haar werk wordt gezien als het beginpunt van Afro-Amerikaanse literatuur.

Ze kwam in 1761 met het slavenschip Phillis vanuit Afrika naar Boston. Hier kwam ze terecht bij de familie Wheatley, die haar naar dit schip vernoemden. Ze kreeg een christelijke opvoeding en de Wheatleys leerden haar lezen en schrijven. Na iets meer dan een jaar las ze de Bijbel, maar ook werk uit de oudheid, en Britse literatuur. Al snel werd duidelijk dat Phillis niet alleen leergierig was, maar ook talent had voor het schrijven van gedichten. In 1767 werd haar eerste gedicht uitgegeven, maar het was met een gedicht uit 1770 waarmee ze in Amerika en Engeland bekendheid kreeg.   

Dankzij financiële ondersteuning van een Engelse gravin kon Phillis in 1773 naar Londen reizen om daar haar poëziebundel Poems on Various Subjects, Religious and Moral te laten publiceren. Het leverde haar internationale bekendheid op. Daarnaast liet het zien dat slaven door behulp van educatie net zo slim waren als witte mensen. Na de publicatie werd ze door haar eigenaren uit slavernij vrijgesteld, hoewel ze wel in hun huishouden bleef werken.

Het lukte haar niet om een tweede bundel te publiceren en ze stierf in armoede in 1784. Wheatley’s poëzie werd na haar dood gebruikt door aanhangers van het abolitionisme om aan te tonen dat de slavernij moest worden afgeschaft.

Facts

• Phillis Wheatley was de eerste Afro-Amerikaanse vrouw van wie een poëziebundel werd gepubliceerd.

• Haar werk wordt gezien als het beginpunt van Afro-Amerikaanse literatuur.

• De poëziebundel Poems on Various Subjects, Religious and Moral leverde haar in 1773 internationale bekendheid op.

• Wheatley’s poëzie werd na haar dood gebruikt door aanhangers van het abolitionisme om aan te tonen dat de slavernij moest worden afgeschaft

• Haar gedicht, “On Being Brought from Africa to America”, gaat over de dubbele moraal waar ze als christen mee leefde: ze ziet zwarte slaven als heidenen, maar erkent dat ze toch een van hen geweest is, en dat de racistische vooroordelen van blanke christenen ongegrond zijn.

• Legercommandant George Washington had een briefwisseling met Phillis en was onder de indruk van haar poëzie; hij begroet haar als ‘Mrs. Phillis’ en noemt zichzelf in zijn afsluiting ‘Your obedient and humble servant’.
  
  

Quotes

OPDRACHT

Opdracht: Het leven van Phillis Wheatley
Niveau: 2 havo, vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 20 minuten, vraag 2: 10 minuten, extra opdracht 1: 20 minuten,

extra opdracht 2: 10 minuten
Periode: Vroegmoderne tijd
Kenmerken:

Rationeel optimisme en verlicht denken werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
De uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrecht en staatsburgerschap.

Mary Wollstonecraft
‘De grondlegger van het Westers feminisme’

Over Mary Wollstonecraft
(1759 - 1797)

Mary Wollstonecraft was Verlichtingsfilosoof. Ze wordt gezien als de grondlegger van het feminisme.

Mary was al heel jong gefrustreerd over het feit dat vrouwen als bezit werden gezien en niet dezelfde kansen hadden als mannen. Ze schreef hier teksten over en las veel over politiek en filosofie. Ze kon steeds makkelijker haar geld verdienen met haar activistische romans en reisverslagen. Het was heel uitzonderlijk voor een vrouw uit haar milieu om zichzelf te scholen én economisch zelfstandig te zijn.

In 1792 reisde Mary naar Parijs om de Franse Revolutie van dichtbij mee te maken. In datzelfde jaar schreef ze haar bekende feministische werk: A Vindication of the Rights of Woman (Een rechtvaardiging voor de rechten van de vrouw).

Mary stelde dat álle mensen vrij en gelijk moesten zijn, dus ook vrouwen. In die tijd werden vrouwen vooral als bezit gezien. Mary schreef dat vrouwen niet ondergeschikt waren aan mannen, maar dat ze ondergeschikt werden gemaakt, bijvoorbeeld door ze geen onderwijs te bieden. Mary kreeg hierover veel kritiek te verduren van mannelijke filosofen die vonden dat vrouwen van nature minder waren dan mannen.  

Mary werd wereldberoemd met haar werk. Het wordt gezien als het begin van feministische filosofie.

Facts

• Mary Wollstonecraft was een verlichtingsfilosofe en grondlegger van het Westers feminisme.

• Mary had veel contact met andere Verlichtingsfilosofen en raakte geïnspireerd door de Franse revolutie.

• Wollstonecraft stelde dat álle mensen vrij en gelijk moesten zijn, dus ook vrouwen.

• A Vindication of the Rights of Woman (vertaald: een rechtvaardiging voor de rechten van de vrouw) was haar beroemdste werk.

• Mary Wollstonecraft was de moeder van Mary Wollstonecraft Godwin (Mary Shelley), de auteur van het beroemde werk Frankenstein.
  

Quotes

‘Ik wens niet dat vrouwen macht hebben over mannen; maar over henzelf.’

- Mary Wollstonecraft in 'A Vindication of the Rights of Woman'.

‘Het zou een oneindige opgave zijn om de veelheid aan droefheid en leed te beschrijven waartoe vrouwen gedoemd zijn door de heersende mening dat zij slechts geschapen zijn om te voelen in plaats van te denken, en dat zij hun macht ontlenen aan hun zwakte en charmes.’

- Mary Wollstonecraft in 'A Vindication of the rights of Woman'.

‘Hoewel de rechten van mannen hevig werden bevraagd (...) bleef het lot van de vrouw buiten beschouwing. Wollstonecraft was vastberaden om dit te veranderen en een vrouwelijke stem aan het debat toe te voegen.’

- Aldus auteur Janet Todd die in 2011 een biografie schreef over Wollstonecraft. 

OPDRACHT

Opdracht: Mary Wollstonecraft: vrijheid, gelijkheid en sisterhood
Niveau: bovenbouw havo, vwo.
Tijd: vraag 1: 15 minuten, vraag 2: 20 minuten
Periode: Vroegmoderne tijd
Kenmerken:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
De democratische revoluties in westerse landen landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.