Rosa Parks
‘De moeder van de burgerrechtenbeweging’

Over Rosa Parks
(1913 - 2005)

De Amerikaanse burgerrechtenactiviste Rosa Parks werd in december 1955 wereldnieuws. Ze weigerde in de bus haar plek af te staan aan witte medepassagiers en werd hiervoor gearresteerd. Rosa Parks groeide uit tot een icoon van de zwarte burgerrechtenbeweging.

Rosa Parks was actief binnen de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Na Parks’ arrestatie riep deze beweging de ‘Montgomery bus boycot’ uit: zwarte burgers in Montgomery namen niet langer de bus. De busmaatschappij draaide enorme verliezen. Rosa’s moedige daad had grote gevolgen. Een jaar later oordeelde de rechter dat in bussen geen onderscheid meer mocht worden gemaakt tussen zwarte en witte passagiers. De wetten die segregatie verboden, werden pas in 1964 doorgevoerd met de Civil Rights Act.

Voor Parks zelf had haar daad van verzet ook grote nadelige gevolgen. Na haar arrestatie werd ze bedreigd en ook ontslagen van haar werk. Ze verhuisde naar de stad Detroit waar ze haar werk voor rassengelijkheid voortzette.

In 2013 werd Parks’ levenslange strijd tegen racisme beloond met een standbeeld in het Capitool.

Facts

• Rosa Parks wordt gezien als de ‘De moeder van de burgerrechtenbeweging’

• Ze weigerde in 1955 op te staan in de bus voor een witte medepassagier en werd gearresteerd.

• De actie van Parks leidde tot grote vreedzame protesten tegen rassensegregatie.

• In 1956 oordeelde de rechter: Bussen mochten geen onderscheid meer maken in zwarte en witte passagiers.

• In 2013 werd Parks levenslange strijd tegen racisme beloond met een standbeeld in het Amerikaanse Capitool. 

Quotes

‘Ik was fysiek niet moe (…)het enige waar ik moe van was, was van toegeven.’

- Dit stelde Parks later zelf. Soms wordt Parks omschreven als een vrouw die te moe was om op te staan in de bus. Maar ze wist heel goed wat ze deed.

‘Ze stond op door te blijven zitten. Dat ik hier kan staan, komt alleen door haar.’

- De zwarte burgemeester van haar woonplaats Detroit, stelde dit in 2005 na haar overlijden.

“Waarom sta je niet op?” - Officer
“Waarom sollen jullie met ons?” - Rosa Parks
“Weet ik niet, maar de wet is de wet en je staat onder arrest” - Officer

- De agent die Rosa Parks arresteerde gaf aan dat hij ‘simpelweg’ de wet uitvoerde.

OPDRACHT

Opdracht: De vrouw voor Rosa Parks
Niveau: bovenbouw havo, vwo
Tijd: 40 minuten

Periode: Moderne tijd

Kenmerken:

De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 1960 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.

Aaicha Bergamin
‘Ik was een schoonheidsfoutje, een vrouw met een penis’

Over Aaïcha Bergamin
(1932 - 2014)

Aaïcha Bergamin was een transgender uit Amsterdam. Ze heeft haar hele leven moeten strijden om zichzelf te kunnen zijn.  

Aaïcha Bergamin werd in 1932 geboren als een jongen, maar voelde zich altijd vrouw. Als zeventienjarige ging ze in de kleding van haar zus dansend door het Amsterdam. Toen haar moeder haar in die tijd betrapte met een Jamaicaanse danser, werd zij gedwongen opgenomen in een psychiatrische instelling.

Volgens de artsen was ze een homo met een trauma, maar zou een jarenlang traject van therapieën en elektroshocks haar kunnen genezen. Aaïcha besloot daarop naar Parijs te vluchten.

In de loop van de jaren vijftig keerde ze terug naar Amsterdam. Het was in die tijd onmogelijk om als transgender of transseksueel een normale baan te krijgen. Aaïcha ging aan de slag als prostituee en hoerenmadam. Gewoon even een baan vinden was voor haar onmogelijk. Ze werkte net als veel andere Amsterdamse transvrouwen als artiest en in de prostitutie. Maar juist een APV (Algemene Plaatselijke Verordening) verbood ‘het zich in het openbaar vertonen in kleding van de andere kunne’. De politie greep dit aan om transseksuele prostituees lastig te vallen. De vrouwen werden vernederd en bespot.

Aan het begin van de jaren zeventig liet Aaïcha zich opereren en werd ze eindelijk ook lichamelijk een vrouw. Ook in haar paspoort kwam te staan dat ze een vrouw was.

Aaïcha heeft hard moeten vechten om te zijn wie ze wilde zijn. Haar strijd was een inspiratie voor transgenders toen en is dat nu nog steeds.

Facts

• Aaïcha Bergamin was een transgender uit Amsterdam.

• Ze werd als jongen geboren maar voelde zich altijd vrouw.

• Transgendervrouwen werden voortdurend door de politie vernederd en bespot.

• In de jaren zeventig kreeg Aaicha haar operatie en uiteindelijk kwam er ook ‘vrouw’ in haar paspoort te staan.

• Aaïcha heeft haar hele leven moeten vechten om te zijn wie ze was, en was een voorbeeld voor veel transgenders in Nederland.

• In 1985 werd in Nederland de wet op geslachtswijziging aangenomen.

Quotes

‘Ik werd dan meegenomen door de politie, met mijn handen op mijn rug geboeid en dan werd ik ontkleed in de wachtkamer van de politie, waar allerlei politiemensen bijstonden. Mijn slipje en mijn beha werden afgenomen. Ze lachten me uit: “Kijk eens! Ze heb tieten!’

Aaicha Bergamin over het verbod om in vrouwenkleren rond te mogen lopen, in: Andere Tijden (2013) in Andere Tijden (2013)

‘Het was allemaal verboden hier. Niets mocht. Het was niet voor de wet verboden, het was gewoon een gemeenteverordering uit de tijd van Napoleon. Maar daar hebben ze wel mijn hele leven mee kapotgemaakt.’
Aaicha Bergamin over het verbod om in vrouwenkleren rond te mogen lopen, in: Andere Tijden (2013)

‘De vrouwen in die tijd waren echte vechters. (…) Hun hormonen kochten ze op de zwarte markt, voor een geslachtsoperatie moesten ze vaak naar het buitenland. (…) Die vrouwen dachten: wat ze ook zeggen, wat ze ook doen, ik wil zo leven. Daarmee hebben ze (Aaicha) de weg vrijgemaakt voor een nieuwe generatie.’

Beiden citaten van: Alex Bakker, historicus in: Parool (2015)

OPDRACHT

Opdracht: Aaicha Bergamin, transgenderpionier
Niveau: 3 havo, vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: 10 minuten

Periode: Moderne tijd

Kenmerken:
De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 1960 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.

Angela Davis
‘Internationale ster van het Amerikanisme’

Over Angela Davis
(1944 - heden)

Angela Davis is een Amerikaanse politiek activiste en filosofe. Ze werd een icoon door haar strijd tegen het Amerikaanse establishment in de jaren ’60.

Angela Davis was in de jaren ’60 en ‘70 betrokken bij de Black Panther Party. Vanwege de aanslagen van de Ku Klux Klan, het geweld van de politie tegen zwarten en de moord op Martin Luther King wilden de Black Panters radicaal een eind maken aan racisme. De hoogopgeleide Angela Davis was vanwege haar vlammende betogen heel populair bij de Black Panters.

Door de Amerikaanse regering en politie werd Davis gevreesd. Ze werd als ‘terrorist’ afgeschilderd en in 1970 onterecht beschuldigd van een moord op een rechter. Ze werd wereldnieuws omdat zij op de ‘Most Wanted’-lijst van de FBI kwam en gearresteerd werd. Mensen over de hele wereld pleitten voor haar vrijlating. Met succes: ze werd vrijgesproken. In communistisch Oost-Europa werd ze heel populair vanwege haar strijd stegen het Amerikaanse establishment.

Angela staat ook aan de wieg van de zwarte feministische beweging. Volgens Davis was het feminisme vooral op witte vrouwen gericht. De zwarte burgerrechtenbeweging richtte zich juist vooral op mannen. Angela wil tot op de dag van vandaag al deze dingen verenigen en verschillende vormen van discriminatie tegelijk bestrijden.

Facts

• Angela Davis is een beroemde politieke activist.

• Ze was betrokken bij Black Panter beweging in de Verenigde Staten.

• Angela Davis stond als de derde vrouw ooit op de Most Wanted lijst va de FBI omdat ze werd gezien als terrorist.

• Zesloot zich aan bij de communisten omdat zij ook streden voor een gelijkwaardige samenleving zonder racisme.

• Angela Davis staat ook aan de wieg van de zwarte feministische beweging.
  

Quotes

‘Ik accepteer niet langer de dingen die ik niet kan veranderen… ik verander de dingen die ik niet kan accepteren.’

- Beroemde quote van Angela Davis. 

‘Communisten zijn een gevaar voor dit prachtige overheidssysteem dat wij allen delen en waar we trots op zijn.’

- De Amerikaanse president Ronald Reagan wilde de communistische Angela Davis laten ontslaan van haar baan bij de universiteit. In juni 1970 schreef hij dit een memo.

‘Het belang van activistisch werk is dat het je in staat stelt om jezelf niet te zien als individu maar als onderdeel van een voortdurende historische beweging.’'

- Angela Davis, PBS interview (1997)

OPDRACHT

Opdracht: Angela Davis, internationale ster door het Amerikanisme
Niveau: 3 havo, vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: 15 minuten

Periode: Moderne tijd

Kenmerken:
De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.
De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 1960 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.

Fatima Mernissi
‘Een feministische pionier die van grote invloed was op generaties vrouwen’

Over Fatima Mernissi
(1940 - 2015)

Fatima Mernissi was een Marokkaanse sociologe. Ze wordt gezien als een van de grondleggers van het Arabische en islamitische feminisme.  

Fatima Mernissi groeide op in de harem van haar Marokkaanse familie. Haar moeder en grootmoeder waren analfabeet maar stonden er op dat Fatima, anders dan zij zelf, een vrij en onafhankelijk leven zou hebben. Dat lukte. Fatima studeerde in Frankrijk en gaf les op een universiteit in Amerika.

Ze schreef vele boeken en artikelen over de positie van de vrouw binnen de islam. Deze gingen bijvoorbeeld over de strikte scheiding tussen mannen en vrouwen. Ook schreef Fatima Mernissi over het feminisme in de Arabische landen. Volgens Fatima werd in het Westen gedacht dat Arabische vrouwen zich bij hun onderdrukking neerlegden. Fatima liet in haar boeken echter de vele vormen van verzet zien van vrouwen die in opstand kwamen. Zelf was zij ook het voorbeeld van een vrouw die vanuit een onderdrukte positie een goede opleiding en baan had verworven.

Fatima Mernissi had vele bewonderaars maar kreeg ook veel kritiek. In sommige landen waren haar boeken verboden, maar zij gaf de strijd voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen nooit op. Haar woorden blijven nog steeds nieuwe generaties feministen inspireren.

Facts

• Fatima was een Marokkaanse sociologe en schrijfster.

• Ze wordt gezien als één van de grondleggers van het Arabische en islamitische feminisme.

• Fatima schreef vele boeken en artikelen, voornamelijk over de positie van de vrouw binnen de islam.

• Ze had veel bewonderaars, maar ook veel mensen die haar bekritiseerden. In sommige islamitische landen werden haar boeken verboden.

• Fatima overleed in 2015, maar haar werk inspireert nog steeds nieuwe generaties feministen.

Quotes

‘De echte fout van vrouwen is geweest om de herinnering, het collectief, de geschiedenis, het produceren van geschiedenis – aan mannen over te laten.’

- Fatima Mernissi, vertaald uit NPR 2013, ‘Remembering Islamic Feminist Fatema Mernissi’

‘Dromen kunnen je leven veranderen, en uiteindelijk de wereld. Vrijheid begint bij beelden die dansen in je hoofd, en jij die ze vertaald in woorden. En woorden kosten niets!’

- Fatima Mernissi in ‘Dreams of Trespass: Tales of a Harem Girlhood’ (1994)

‘Mernissi bekritiseerde de ondergeschikte positie van de vrouw in de islam. Generaties vrouwen, niet alleen binnen de Marokkaanse gemeenschap, maar in de hele islamitische wereld en erbuiten, zijn geïnspireerd door haar.’

- Fidan Ekiz, schrijfster en journalist in Brainwash, ‘Waarom het nieuwe moslimfeminisme wel gaat werken’

‘Fatima Mernissi verwerpt de islam niet, maar benadrukt boek na boek dat het de politieke islam is waar ze haar pijlen op richt, de islam als machtssysteem, de islam van mannen die worden gedreven door eigenbelang. Mannen die niets zo gevaarlijk vinden als een geschoolde, onafhankelijke, ‘moderne’ vrouw.’

- Xandra Schutte, in De Groene Amsterdammer in ‘Het Einde’(2015)

‘Mernissi bekritiseerde zowel de westerse als de islamitische wereld. Waar in de Arabische wereld de lichamen van vrouwen als verlengde van de eer van man en familie worden beschouwd, worden vrouwen in het Westen volgens Mernissi geobjectificeerd met onmogelijke schoonheidsidealen.’

- Nadia Ezzerioili, ‘Mijn eerste feministische liefde’ in de Volkskrant (2016)

OPDRACHT

Opdracht: (Opdracht wordt nog toegevoegd)
Periode: Moderne Tijd
De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme.
Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.
De opkomst van emancipatiebewegingen.

Actiegroep Dolle Mina
‘Baas in eigen buik’

Over Dolle MIna

In 1969 is de actiegroep Dolle Mina het niet eens met de positie van vrouwen in Nederland. Vanaf januari 1970 organiseert Dolle Mina opvallende en ludieke acties die een duidelijk boodschap overbrengen: man en vrouw moeten dezelfde keuzemogelijkheden hebben. Ook de naam van de actiegroep trekt de aandacht. Het is een verwijzing naar de feministe Wilhelmina Drucker (1847-1925). Drucker was ruim vijftig jaar vóór Dolle Mina één van de eerste Nederlandse feministes en oprichtster van de Vrije Vrouwen Vereeniging.

Na de oprichting en eerste actie van Dolle Mina in 1970 ontstaan er Dolle Mina afdelingen verspreid over heel Nederland. Hoewel Dolle Mina symbool is komen te staan voor de ‘tweede feministische golf’, zijn er in deze periode ook andere feministische actiegroepen actief: Man Vrouw Maatschappij, Flamboyant, Sister Outsider en Paarse September. 

lesprogramma Dolle mina

 De lessen van Dolle Mina bestaan uit vier kennisclips en bijbehorende lespakketten over de acties en eisen van Dolle Mina en de context van de ‘tweede feministische golf’. De lessen zijn geschikt voor bovenbouw vmbo en havo/vwo. Voor de docent is er achtergrondinformatie over het thema, een handleiding en een antwoordvel opgenomen.

Eén kennisclip plus lespakket is geschikt voor een les van ca. 50 minuten. De kennisclips en bijbehorende lespakketten hebben ieder een eigen thema.

Colofon:
Het overgrote deel van de archiefstukken uit de kennisclips en lespakketten zijn afkomstig uit het archief van Dolle Mina. Het Dolle Mina archief bevindt zich bij Atria. Het archief is van grote waarde omdat het via afbeeldingen, objecten en documenten de invloed van Dolle Mina op de ‘tweede feministische golf’ toont.

De lessen van Dolle Mina zijn aangeboden en ontwikkeld door Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, en Van Gisteren, oprichter en bestuurder van Stichting F-Site, educatieplatform over vrouwen uit de geschiedenis. Het lesprogramma is mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Aletta Jacobs Fonds.

ZMV-Vrouwenbeweging
‘Wij, Zwarte vrouwen’

Over ZMV-vrouwenbeweging

Het verhaal van de Zwarte, Migranten-, en Vluchtelingen Vrouwenbeweging, ook wel ZMV-Vrouwenbeweging, is een onderbelicht hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis. Terwijl de huidige antiracismebeweging op de schouders staat van de pionierende vrouwen uit deze beweging.

De ZMV-vrouwenbeweging in Nederland was een beweging in de jaren ’80 en ’90 van vrouwen met verschillende etnische achtergronden. Van de Moluks-Nederlandse vrouwen van Kelompok tot de Marokkaanse Vrouwen Vereniging Nederland (MVVN). En van de Turkse vrouwenvereniging (HTKB) tot de Surinaams-Nederlandse vrouwen van de lesbische groep Sister Outsider.

Vrouwen uit de ZMV-Vrouwenbeweging organiseerden talloze activiteiten. Ze richtten centra op, drukten hun eigen kranten en nieuwsbrieven en publiceerden reportages via de Zwarte Vrouwenradio. Ze stonden aan het begin van het maatschappelijke debat over feminisme, gender en etniciteit in Nederland. En ze lieten hierin hun blijvende sporen na.

lesprogramma

Dit lesprogramma introduceert de geschiedenis van de opkomst van de Zwarte, Migranten- en Vluchtelingenvrouwenbeweging in Nederland en slaat tegelijkertijd een brug naar het heden.

Atria en F-site presenteren vier kennisclips en bijbehorende lespakketten over de acties van de ZMV-Vrouwenbeweging. In de kennisclips gaan Lakiescha Tol, Sohna Sumbunu en Veronika Vygon van het initiatief Zetje In aan de hand van unieke archiefstukken uit de collectie van Atria met elkaar in gesprek over de geschiedenis van de ZMV-Vrouwenbeweging.

 Elke clip heeft een eigen korte docentenhandleiding, werkblad en antwoordvel. Eén kennisclip plus lespakket is geschikt voor een les van ca. 50 minuten. De kennisclips en bijbehorende lespakketten hebben ieder een eigen thema.

Het lesprogramma bestaat uit vier thema’s:
Wij, Zwarte vrouwen
Kennis is macht
Revolutionaire vriendschappen
Let’s organize

Colofon:  

De lessen van Dolle Mina zijn aangeboden en ontwikkeld door Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, en Van Gisteren, oprichter van F-Site, educatieplatform over vrouwen uit de geschiedenis. Het lesprogramma is mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Aletta Jacobs Fonds.

Beeld: Veronika Vygon, Lakiescha Tol en Sohna Sumbunu van Zet je In. Foto door Tirza Lempers van Studio HER. Campagne design: BUROBRAAK.

Maria Liberia Peters
‘Een vrouwelijke premier binnen het Koninkrijk der Nederlanden.’

Over Maria Liberia Peters
(1941 - heden)

Maria Liberia Peters was in de jaren ’80 en ’90 premier van de Nederlandse Antillen. Ze was een van de eerste vrouwelijke premiers binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

Maria werd in Willemstad op Curaçao geboren. Toen ze in Nederland voor onderwijzeres studeerde, viel het haar op dat Nederlandse kinderen bijna niets over de Antillen te horen kregen, terwijl Antilliaanse kinderen wel alles over Nederland moesten leren.

Eenmaal terug in Curaçao werd ze lid van de politieke partij Partido Nashonal di Pueblo (Nationale Volkspartij). Een oud-premier van de Antillen stelde eens jegens Maria dat vrouwen altijd kritiek uitten op mannen maar zelf niet de moed hadden om de politiek in te gaan. Peters bewees hem het tegendeel: in 1984 werd ze de Minister-President van de Nederlandse Antillen. Ze bleef dit tot 1994, met twee jaar onderbreking.

Toen Shell in 1985 de Antillen verliet, zorgde Maria ervoor dat de olieraffinaderij door een andere partij werd overgenomen. De fabriek zorgde namelijk voor veel werkgelegenheid op Curaçao.

Het lukte haar in de jaren negentig niet om van Curaçao een zelfstandig land binnen het Koninkrijk der Nederlanden te maken. In 2010 gebeurde dit alsnog.  

Facts

• Maria Liberia Peters was premier van de Nederlandse Antillen.

• Ze stond bekend om haar scherpe debatten met o.a minister Lubbers.

• Een belangrijke politiek en economisch succes was toen Maria Liberia Peters bij het vertrek van Shell in 1985, een ander bedrijf de Antilliaanse olieraffinaderijen liet overnemen.

• Het lukte haar in de jaren negentig niet om Curaçao als zelfstandig land binnen het Koninkrijk der Nederlanden te maken. In 2010 gebeurde dit alsnog.

• Volgens Maria heeft haar tijd als onderwijzeres bijgedragen aan haar werk als politicus.

• Ze maakt nu deel uit van UN Council of Women World Leaders.
  

Quotes

‘Als onderwijzer ben je de oren, ogen, en de voeten van degenen die niet kunnen lopen, horen, of zien.. dat is hoe ik rechtstreeks in de politiek terecht ben gekomen.’
- Maria Liberia Peters, In: Liswood, Laura, Women World Leaders, Harper Collins, (1994)

‘Er zijn veel dingen die je op het slechte pad kunnen brengen. Je moet altijd je missie voor ogen houden anders raak je de weg kwijt. Je moet sterke benen hebben om op te staan en je moet je beslissingen verdedigen.’

- Maria Liberia Peters, In: Interview met CBB, 14 april (1996)

OPDRACHT

Opdracht: Curaçaose onderwijzeres wordt premier
Niveau: 3 havo, vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: 20 minuten
Periode: Moderne tijd

Kenmerken:
De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.